Ιερός Ναός Αγίου Κοσμά του Αιτωλού - Λεμεσού

(Από το βιβλίο του Μητροπολίτου Ν. Σμύρνης Συμεών Κούτσα "Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ")

 

 

Η λέξη  νηστεία είναι σύνθετη και προέρχεται από το αρνητικό μόριο νη 

και το ρήμα εσθίω, που είναι άλλος τρόπος του έσθω και του έδω και που

σημαίνει τρώγω. Νήστις – η πρώτη λέξη που δημιουργήθηκε – σημαίνει

αυτός που δεν εσθίει, που δεν τρώγει. Από την λέξη αυτή στη συνέχεια

προήλθε το ρήμα νηστεύω και το αφηρημένο ουσιαστικό νηστεία, που

αρχικά σήμαινε την πλήρη αποχή από τροφές και ποτά, δηλαδή την ασιτία

και ατροφία.

 

Αργότερα, με την αύξηση της χρονικής διάρκειας και την προοδευτική

διαμόρφωση του θεσμού της νηστείας, νηστεία δεν σήμαινε μόνο την

πλήρη αποχή από στερεές ή υγρές τροφές, αλλά και την μερική αποχή,

την αποχή δηλαδή από ορισμένες τροφές και την λήψη άλλων,

συγκεκριμένων τροφών. Έτσι έχουμε την διάκριση σε νηστήσιμες και 

αρτυμένες ή αρτύσιμες τροφές.

 

Κατά την διάκριση αυτή νηστήσιμες τροφές θεωρούνται το ψωμί, τα

λαχανικά, οι καρποί και μάλιστα οι ξηροί, οι ελιές και άλλα.

 

Αρτύσιμα, αντίθετα, θεωρούνται τα διάφορα φαγητά που μαγειρεύουμε με την χρήσι ελαίου ή βουτήρου και διαφόρων καρυκευμάτων, όπως και το κρασί (Όταν δεν τρώμε λάδι, δεν πίνουμε και κρασί).

 

 

ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΝΗΣΤΕΙΑΣ

 

Η νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής

 

Η νηστεία των δύο αυτών ημερών ήταν πάντοτε ιδιαίτερα αυστηρή, ανάλογη της νηστείας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και της Μεγάλης Εβδομάδας.

 

Η ακρίβεια λοιπόν της νηστείας αυτής είναι να μήν καταλύομε λάδι και οίνο.

 

 

Η νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής (και της Μεγάλης Εβδομάδας)

 

Μεταξύ των μακρών νηστειών του έτους η νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι η αρχαιότερη και αυστηρότερη περίοδος νηστείας. Ξεκινά από την Καθαρά Δευτέρα και τελειώνει με το Μεγάλο Σάββατο.

 

Με ιδιαίτερη αυστηρότητα λοιπόν νηστεύουμε την πρώτη ή αλλιώς Καθαρά Εβδομάδα. Λάδι (και οίνο) καταλύουμε μόνο το Σάββατο και την Κυριακή.

 

Με τον ίδιο περίπου τρόπο οφείλουμε να νηστεύουμε και το άλλο διάστημα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, από λάδι (και οίνο) απέχουμε όλες τις ημέρες της εβδομάδας και όχι μόνο την Τετάρτη και την Παρασκευή, ενώ λάδι και οίνο καταλύουμε μόνο το Σάββατο και την Κυριακή.

 

 

Εξαιρέσεις της νηστείας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής

 

• Των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων επιτρέπεται η κατάλυση οίνου και ελαίου.

 

• Τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου καταλύουμε και ψάρι.

 

• Την Κυριακή των Βαϊων καταλύουμε ψάρι.

 

Τέλος, θα πρέπει να τονίσουμε ότι το Σάββατο και την Κυριακή καταλύουμε υποχρεωτικά οίνο και έλαιο, με μία εξαίρεση: Το Μεγάλο Σάββατο, το μοναδικό Σάββατο του έτους που νηστεύουμε, είναι ημέρα αυστηρής νηστείας.

 

 

Η νηστεία των Χριστουγέννων  (Αρχίζει την 15η Νοεμβρίου και λήγει την 24η Δεκεμβρίου)

 

Δεύτερη μακρά περίοδος νηστείας μετά την Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι η νηστεία των Χριστουγέννων, γνωστή στη γλώσσα του ορθόδοξου λαού μας και ως σαρανταήμερο.

 

Καθ' όλην την διάρκεια του σαρανταημέρου δεν καταλύουμε κρέας, γαλακτερά και αυγά. Αντίθετα, επιτρέπεται να καταλύουμε ψάρι όλες τις ημέρες – πλην φυσικά Τετάρτης και Παρασκευής – από την αρχή της νηστείας μέχρι και την 17η Δεκεμβρίου. Ψάρι επίσης καταλύουμε και κατά την εορτή των Εσοδίων της Θεοτόκου, οποιαδήποτε μέρα και αν πέσει.

 

Κατά την αυστηρή παράδοση όμως, καταλύουμε ψάρι μόνο Σάββατο και Κυριακή από την 21η Νοεμβρίου μέχρι την 12η Δεκεμβρίου.

 

Την περίοδο από 18 έως 24 Δεκεμβρίου επιτρέπεται η κατάλυση οίνου και ελαίους, εκτός βέβαια από Τετάρτη και Παρασκευή.

 

 

Η νηστεία των Αγίων Αποστόλων

 

Μία ακόμη μακρά περίοδος νηστείας είναι η λεγόμενη νηστεία των Αγίων Αποστόλων. Ονομάζεται έτσι διότι προηγείται των δύο αποστολικών εορτών: της εορτής των Αγίων πρωτοκορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου (29 Ιουνίου) και της “Συνάξεως των Αγίων Αποστόλων” (30 Ιουνίου).

 

Η χρονική διάρκεια αυτής της νηστείας είναι μεταβλητή επειδή η έναρξή της εξαρτάται από την κινητή εορτή του Πάσχα. Αρχίζει την Δευτέρα μετά την Κυριακή των Αγίων Πάντων και λήγει σταθερά την 28η Ιουνίου. Κατά το ισχύον (νέο) ημερολόγιο δεν υπερβαίνει ποτέ τις 30 ημέρες. Υπάρχει ακόμα και περίπτωση (όταν το Πάσχα εορτάζεται μεταξύ 5 και 8 Μαϊου) να μήν έχουμε καθόλου νηστεία.

 

Κατά την περίοδο της νηστείας αυτής δεν καταλύουμε κρέας, γαλακτερά και αυγά, ενώ επιτρέπεται η κατάλυση ψαριού. (Φυσικά πάντοτε εκτός Τετάρτης και Παρασκευής).

 

Αν η εορτή των Αγ. Αποστόλων Πέτρου και Παύλου πέσει Τετάρτη ή Παρασκευή, καταλύουμε μόνο ψάρι.

 

 

Η νηστεία του Δεκαπενταυγούστου

 

Η περίοδος αυτή της νηστείας προηγείται της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και αρχικά ήταν διηρημένη σε δύο τμήματα: αυτό που προηγείτο της εορτής της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και εκείνο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

 

Η νηστεία αυτή όπως επικράτησε να την τηρούμε, έχει αυστηρό χαρακτήρα. Εφόσον λοιπόν μπορούμε, νηστεύομε από λάδι όλες τις ημέρες. Κατάλυση οίνου και ελαίου έχουμε μόνο τα Σάββατα και τις Κυριακές, ενώ κατά την εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, οποιαδήποτε ημέρα κι αν πέσει καταλύουμε ψάρι.

 

Κατάλυση ιχθύος και μόνον έχουμε και κατά την ημέρα της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, αν αυτή πέση Τετάρτη ή Παρασκευή.

 

 

Η νηστεία της Παραμονής των Θεοφανείων (5 Ιανουαρίου)

 

Την νηστεύουμε αυστηρά, με ξηροφαγία, και μόνο άν πέσει Σάββατο ή Κυριακή καταλύουμε λάδι.

 

 

Η νηστεία της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου)

 

Νηστεύουμε με ξηροφαγία, εκτός κι αν πέσει Σάββατο ή Κυριακή όπότε καταλύουμε οίνο και έλαιο.

 

 

Η νηστεία κατά την εορτή της Αποτομής της τιμίας κεφαλής του Προδρόμου Ιωάννου (29 Αυγούστου)

 

Νηστεύουμε με ξηροφαγία, εκτός κι αν πέσει Σάββατο ή Κυριακή όπότε καταλύουμε οίνο και έλαιο.

 

 

Πότε άλλοτε νηστεύουμε

 

• Νηστείες λόγω εκτάκτων περιστάσεων: Η απειλή πολέμου, ο φόβος σεισμού, η ανομβρία, κάποια φοβερή επιδημία ή αρρώστια, οι κατακλυσμοί και άλλες έκτακτες κοινές συμφορές, συχνά οδήγησαν – και οδηγούν και σήμερα - την Εκκλησία στην απόφαση να καλέσει τον λαό σε μετάνοια, προσευχή και νηστεία, προκειμένου με συντριβή και ταπείνωση όλοι μαζί οι πιστοί να ζητήσουν το έλεος και την σωστική παρέμβαση του Θεού. Τέτοιες νηστείες αποφασίζει είτε η Σύνοδος, είτε ο Επίσκοπος για την εκκλησιαστική επαρχία του.

 

• Η νηστεία που επιβάλλει ο Πνευματικός ως επιτίμιο: Πολλές φορές ο Πνευματικός επιβάλλει νηστεία σε κάποιον εξομολογούμενο. Ο σκοπός του επιτιμίου αυτού είναι καθαρά παιδαγωγικός και θεραπευτικός και αποσκοπεί στην απελευθέρωση του πιστού από την κυριαρχία διαφόρων παθών και στην σταθεροποίησή του στη χριστιανική ζωή.

 

• Όταν το κάνουμε τάμα ή το κρίνουμε ωφέλιμο πνευματικά.

 

• Η νηστεία πρίν από την συμμετοχή μας στα θεία Μυστήρια: Νηστεία προηγείτο πάντοτε πρίν του μυστηρίου του Βαπτίσματος και του μυστηρίου του Χρίσματος που ακολουθούσε. Το ίδιο ισχύει και για τα υπόλοιπα Μυστήρια της Εκλησίας (Εξομολόγησις, Ευχέλαιο, Γάμος, Ιερωσύνη (χειροτονία), Θεία Μετάληψη).